Yasal mal rejiminin tasfiyesi İsviçre’den almış olduğumuz bir sistemdir. Bizim ülkemizde gerçek durumla fiili durum farklı olduğu için bizim ülkemizdeki uygulamada oldukça zorluk çıkmaktadır. Bizim kültürümüzde çıkabilecek sorunlar İsviçre’de olmadığından yasal mal rejimi sistemi Yargıtay uygulamalarıyla bize göre şekil almış bir sistemdir.
Medeni Kanunumuzda yasal mal rejimimiz Edinilmiş Mallara Katılma Rejimidir. Ancak evlendiğimiz takdirde yasal mal rejimine tabi olmak zorunda değiliz.
Peki seçimlik mal rejimleri nelerdir?
- Mal ayrılığı,
- Paylaşmalı mal ayrılığı,
- Mal ortaklığı
SEÇİMLİK OLARAK DEĞİŞTİRİLEN MAL REJİMİ SÖZLEŞMESİ GEÇMİŞE ETKİLİ OLABİLİR Mİ ?
Yapılacak mal rejimi sözleşmesi geçmişe etkili bir şekilde değiştirilemez. Taraflar 2005 senesinde evlendi, 2020 yılında mal ayrılığı sistemine geçmek istediler. 2005-2020 arasında edinilmiş olan mallar hangi mal rejimine tabi olacak ? Yargıtay’ın bu konudaki kararlarına baktığımızda değiştirilmiş olan sözleşmenin geçmişe etkili olamayacağını söyleyebiliriz.
EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİ YÜRÜRLÜK KANUNUNDAN ÖNCE EVLENMİŞ OLANLAR AÇISINDAN DEĞERLENDİRME
Yürürlük kanunu 01.01.2002’dir. Yürürlük kanunundan önce evlenmiş olanlar açısından ise, 01.01.2002’den önce alınan mallar bu tarihten önceki yasal mal rejimi olan mal ayrılığı sistemine göre tasfiyeye girecektir. 01.01.2002 den sonra edinilmiş olan mallar ise edinilmiş mallara katılma rejimine tabi olacaktır.
Bu konuyu bir örnekle açıklayalım. Diyelim ki 1988 yılında evlenmiş bir çift var. 2002 den önce alınmış olan bir taşınmaz ise erkek adına kayıtlı. Bu taşınmaz tamamen mal ayrılığı hükümlerine göre tasfiye edilecektir.
2002 öncesinde bir taraf mal edinmişse ve diğer taraf bu mal üzerinde bir alacak talep ediyorsa bunun adı katkı payı alacağıdır. 2002 sonrasına ilişkin bir alacak talebi varsa bunun adı ise temel alacağımızın adı olan katılma alacağıdır.
EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİNİN SONA ERMESİ (TMK 225)
Edinilmiş mallara katılma rejimi evlilik boşanma ile sona ermişse, boşanma davası tarihi mal rejiminin de sona erdiği tarihtir. Bilirkişi boşanma dava tarihinde tarafların tasfiyeye tabi hangi edinimleri var diye bakıp ona göre hesaplama yapacaktır.
BOŞANMA DAVASI AÇILDIKTAN SONRA EDİNİLEN MALLARDA DURUM NEDİR?
Boşanma davası açıldıktan sonra alınan veya satılan mallar davada hesaplamayı değiştirmez. Diyelim ki boşanma dava tarihinde bir taşınmaz var ve boşanma dava tarihinde tedbir konulmamış ve satılmış diyelim. Bu durumda bu taşınmaz da halen mevcutmuş gibi tasfiyeye girer. Boşanma dava tarihi mal rejiminin sona erdiği tarihtir ve bu tarihteki mallar tasfiyeye girer. Yine borçlarda da boşanma dava tarihinde mevcut olan borçlar tasfiye sırasında dikkate alınacaktır.
TASFİYE DAVALARINDA YETKİLİ MAHKEME NERESİDİR ?
- Ölüm halinde ölenin son yerleşim yeri mahkemesi.
- Boşanma, evliliğin iptali, hakim tarafından mal ayrılığına geçişe karar verilmesi halinde yetkili mahkeme ise boşanma davasının görüldüğü yer mahkemesidir.
- Diğer davalarda davalı eşin yerleşim yeri mahkemesi.
EDİNİLMİŞ MALLAR NELERDİR? (TMK 219)
Edinilmiş mal her eşin mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği mal varlığı değerleridir. Diyelim ki evlilik içerisinde taraflardan biri kooperatife üye oldu ve yıllarca ödemelerini yaptı. Ve daha sonra tapuyu evlilik içerisinde aldı. Fakat karşılığını o mal rejimi sırasında vermediği için her ne kadar karine olarak tapudaki tarihi edinilmiş mal olarak görünse de biz bu mala kişisel mal diyoruz. Özellikle şunlardır ;
** Çalışmasının karşılığı olan edimler,
** Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulmuş olan sandık veya benzeri tarafından yapılmış olan ödemeler.
** Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,
** Kişisel malların gelirleri,
** Edinilmiş mallar yerine geçen değerler. (Yani diyelim ki avukatlık ücreti edinilmiş maldır. Şimdi biz bu avukatlık ücretimizle gidip araba alırsak edinilmiş mal yerine geçen değer olduğu için bu araba da edinilmiş mal kabul edilecek)
Kişisel malların gelirleri denilince aklımıza gelen en tipik şey; ya evlilik öncesi edinilmiş olan bir mal var veya evlilik sonrasında mirasla gelmiş bir mal var. Bunların kendisi kişisel mal olduğu için paylaşıma girmez ancak bu malların gelirleri edinilmiş mal olduğu için paylaşıma giriyor. Şirketlerde şirket hissesi kişisel mal olsa bile, yani evlilik öncesinde davalının edindiği bir şirket hissesi olsa bile şirketin evlilik içerisine denk gelen kar payları bu madde gereğince edinilmiş maldır.
KREDİYLE EDİNİLEN MALLARDA DURUM NEDİR ?
Örneğin A kişisi evlenmeden önce mal almış ancak kredi karşılığı almış, ve evlenene kadar yarısını ödemiş. Kalan yarısını evlendikten sonra ödemiş bu durumda ev edinilmiş mal sayılır mı ?
Doktrinde ikame kuralı deniliyor. Ağırlıklı olan ödeme hangi taraftaysa yani ağırlıklı olan ödeme edinilmiş maldaysa buna edinilmiş mal, kişisel maldaysa buna kişisel mal deniyor. Ancak Yargıtay hiç bu edinilmiş –kişisel mal tanımlamalarına girmeden evlilik içerisine yani yasal mal rejimine denk gelen ödemeler edinilmiş maldır diyor. Krediyle alınan taşınmazlarda ise özel bir hesaplama yöntemi vardır. (Belirtilen hesaplama teknik bilgi gerektirmektedir. Konuyla ilgili danışmanlık ve bilgi almak için ofisimizden randevu alabilirsiniz)
KİŞİSEL MALLAR NELERDİR ?
- Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya, (traş makinesi, makyaj eşyaları)
- Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait olan eşya veya bir eşin sonradan miras yoluyla elde etmiş olduğu mallar kişisel maldır yada herhangi bir karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği mal varlığı değerleri, (Karşılıksız kazanmaya örnek olarak; tapuda bağış harcı fazla olduğu için satış gösterilen malvarlıkları veya anne babadan çocuğa devredilen malvarlıkları tapuda satış görünse bile kişisel mal olarak kabul edilmektedir.) (Eşlerin birbirlerine yaptıkları devirlerde ise genel kabul satış olduğu yönündedir. Bunun bağış olduğunu iddia eden ise ispatla yükümlüdür)
- Manevi tazminat alacakları,
- Kişisel mallar yerine geçen değerler. (Evlenmeden önce bir mal aldınız, evlilik içerisinde bunu satıp yeni bir ev aldınız, artık kişisel mal yerine geçen değer olduğu için, bu da kişisel mal kabul ediliyor)
MAL REJİMİNİN TASFİYESİ (TMK 226)
*Her eş diğer eşte kalan eşyalarını alır,
*Kural olarak yasal mal rejiminin tasfiyesi nakdi bir alacak hakkı verir. Bu alacağın adı katılma alacağıdır.
NAKDİ ALACAĞIN İSTİSNALARI NELERDİR ?
- Paylı mülkiyete konu olan bir mal varsa, paylı mülkiyette üstün yararı olan eş o malın bölünmeden kendisine verilmesini isteyebilir. (TMK 266/2)
- Ölüm halinde tasfiyede sağ kalan eş, eşlerin birlikte yaşadıkları konut ve ev eşyaları ile ilgili mülkiyet, intifa ve kullanma hakkı talep edebilir. (TMK 240)
Tasfiyeye tabi bir mal edinilmiş mal ise bu edinilmiş malın yarı değeri katılma alacağıdır.
DEĞER ARTIŞ PAYI ALACAĞI (TMK 227)
Değer artış payı alacağı ise bir eşin diğer eşin malına olan katkısından kaynaklanan alacağının adıdır.
ÖRNEK :
Kadının düğünde takılan takıları var. Bilindiği üzere düğünde kadına takılan takılar kadının kişisel malıdır. Diyelim ki bu takıların değeri 20.000 TL. Erkeğin de 80.000 TL çalışarak kazandığı bir para var. Birleştirip 100.000 TL’ye erkeğin üzerine ev aldılar. Evin değeri ise 300.000 TL oldu. Öncelikle alım tarihindeki katkısının oranını buluyoruz. 100.000 TL’de 20.000 TL yani 1/5 oranında katkısı var. 300.000 TL de ise o zaman 60.000 TL katkısından gelen alacağı vardır. Bunun adı değer artış payı alacağıdır. Şimdi 60.000 TL ‘yi bir kenara koyduktan sonra kalan 240.000 TL ‘nin yarısının adı katılma alacağıdır. (120.000 TL)
EKLENECEK DEĞERLER NELERDİR ? (TMK 229)
- Eşlerden birinin mal rejiminin sona ermesinden önceki bir yıl içerisinde, diğer eşin rızası olmadan olağan hediyeler dışında yapmış olduğu karşılıksız kazandırmalar.
- Bir eşin mal rejiminin devamı süresince diğer eşin katılma alacağını azaltmak kastıyla yaptığı giderler.
Bu tür kazandırma veya devirlere ilişkin uyuşmazlıklarda mahkeme kararı, davanın kendisine ihbar edilmiş olması koşuluyla, kazandırma veya devirden yararlanan üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir.
DENKLEŞTİRME NEDİR ? (TMK 230)
Aynı eşin malvarlığı grupları arasındaki karışmayı ifade eder. Ne demek istiyoruz ?
Diyelim ki A kişisinin kişisel malı var ailesinden belli bir miktar para geldi. Ailesi dedi ki al şu parayı koy kenara. Sonra A kişisi avukat olarak para kazandı ve bankada duran ailesinden gelen paranın üstüne avukatlıktan kazanmış olduğu parayı ekleyerek ve ikisiyle birlikte bir ev aldı. Şimdi bu evin içerisinde A kişisinin hem kişisel malı hem de edinilmiş malı vardır. A kişisinin evindeki kişisel malı ayırma işlemine denkleştirme deniliyor. Denkleştirme bir alacak değildir aslında. Daha çok davalı savunması olarak karşımıza çıkıyor.
Bir malın içerisinde aynı eşin hem kişisel malı hem edinilmiş malı varsa bunlardaki karışmayı ayırmaya denkleştirme hesabı diyoruz.
Diyelim ki bir ev alınıyor; bu evin tamamı krediyle alınmışsa. Kredinin bir kısmı evlilik öncesinde, bir kısmı evlilik sırasında bir kısmı ise boşanma sonrasında ödenecekse her birinin yüzdesini hesaplayıp, evlilik öncesiyle boşanma dava tarihinden sonraki ödemenin denk geleceği kısmı çıkarıp sadece evlilik içerisinde ödenen miktarın yarısını veriyoruz.
ARTIK DEĞER NEDİR ? (TMK 231)
Edinilmiş malları tespit ettik, eklenecek değerleri üstüne ekledik, içinden denkleştireceklerimizi çıkardık. Bunlardan borçları da çıkardıktan sonra arta kalan şeyin adı artık değerdir ve bu artık değerin yarısı da diğer eşin katılma alacağıdır.
Sadece tasfiyeye giren taşınmazın konut kredisinden kaynaklı bir borcu varsa sadece bunu düşüyoruz. Kredi kartı borçları, okul kredileri, senetle yapılmış olan borçlar, kişisel çekilen krediler, çocuğun okul taksitleri düşülmüyor. Herkes kendi borcundan sorumludur.
ARTIK DEĞERE KATILMA ALACAĞI NEDİR ?
Katılma alacağı, varsa eklenecek değerlerden (TMK 229) ve denkleştirmeden (TMK 230) elde edilen miktarlar da dahil olmak üzere, eşin edinilmiş mallarının (TMK 219) toplam değerinden, bu mallara ilişkin borçlar çıktıktan sonra kalan artık değerin (TMK 231) yarısı üzerindeki(TMK 236/1) diğer eşin alacak hakkıdır.
MALLARIN HANGİ TARİHTEKİ SÜRÜM DEĞERİNE BAKILIR ?
Mal rejiminin sona erdiği sırada mevcut olan edinilmiş mallar, tasfiye anındaki sürüm değerleriyle hesaba katılırlar.
HANGİ TARİHTEN İTİBAREN DİĞER EŞİN ALACAĞINA FAİZ İŞLETİLİR ?
Katılma alacağı ile değer artış payı alacağına karar tarihinden itibaren faiz işletilir. (TMK 239)
EŞLERDEN BİRİNİN ÖLÜMÜ HALİNDE TASFİYE NASIL YAPILIR ?
Uzun ve teknik bir konudur ancak bir örnekle kısaca açıklamamız gerekirse, diyelim ki eşlerden biri öldü ve 200.000 TL’lik bir ev miras olarak kaldı. Altsoyla birlikte eş kaldı. Eş miras hakkından kaynaklı olarak ¼ ‘ü alacaktır. Daha sonra mal rejimi davasına dönüyoruz. 200.000 TL’nin 100.000’i alacağıydı fakat aynı zamanda katılma alacağında mirasçı sıfatıyla borçtan sorumlu olduğu için 200.000’den miras payı olan ¼’ü düşüyoruz. (50.000 TL ) Kaldı 150.000 TL bu paranın da yarısı katılma alacağı olacak yani 75.000 TL . Bu nedenle sağ kalan eş toplam 125.000 TL bedeli alacak ve kalan kısım mirasçılar arasında paylaştırılacaktır.
Yukarıda kısaca bahsetmiş olduğumuz konularla ilgili ayrıntılı bilgi almak için Kayı Hukuk Bürosu’ nu ziyaret edebilir veya iletişim numaralarımızdan arayarak avukatlarımızla görüşebilirsiniz.
Kaynakça
KILIÇOĞLU, A. M . KATKI-KATILMA ALACAĞI.
ÖZDOĞAN, A. A.