Mirasbırakanın haksız kazandırmaları nedeniyle Tenkis davası ve özellikleri

Bilindiği üzere bizim ülkemizde miras konusu geçmişten beri mirasçılar arasında büyük sıkıntılara yol açmış ve yol açmaya da devam etmektedir. Miras bırakanın sağlığında yapmış olduğu bazı işlemler mirasçıların hak kaybına uğramasına neden olabilmektedir.

Bu yazımızda miras bırakanın yapmış olduğu bazı işlemlerin hukuki karşılıklarını, miras bırakanın yapmış olduğu işlemlerin hukukumuzdaki karşılığını ve özellikle de tenkis kavramının ne anlama geldiğini ve tenkis davasının açılma koşulları, görevli mahkemenin ne olduğunu ve bu konuda Yargıtay uygulamasının ne şekilde olduğunu inceleyeceğiz. Öncelikle miras bırakanın yapmış olduğu işlemlerin ne anlama geldiğini anlayabilmek için birkaç temel kavramla başlayacağız. Bunlar;

1. MUVAZAA: Tarafların bir hukuki işlemin hiç hüküm doğurmaması veya görünen işlemden farklı bir işlemin hükümlerini doğurması konusunda anlaşmasıdır. Muvazaalı işlemler kural olarak geçersiz işlemlerdir. Eğer muvazaalı işlemin konusu taşınmaz ise muvazaalı işlem kesin olarak hükümsüzdür. Muvazaalı taşınmaz terekeden hiç çıkmaz. Miras bırakan sağlığında bir taşınmazı bir kimseye devrettiği takdirde, şeklen o taşınmaz başkası adına kayıtlı olsa bile, o taşınmaz gerçekte hala terekededir. Muvazaalı bir işlem varsa tenkise, denkleştirmeye gitmemek gerekiyor. Öncelikle talep muvazaaya bağlanmalıdır.
2. DENKLEŞTİRME: TMK 669 vd. hükümlerinde düzenlenmiştir. Denkleştirmeye tabi kazandırmalar, miras bırakanın sağlığında yasal mirasçısına, miras payına mahsuben yapmış olduğu kazandırmalardır. Bir nevi miras bırakanın sağlığında mirasçısına avans vermesidir. Yani miras bırakan sağlığında yasal mirasçısına kazandırmada bulunuyor ve yasal mirasçısı miras bırakanın ölümünden sonra denkleştirmeye tabi kazandırmayı terekeye iade etmekle yükümlü oluyor. Denkleştirmeye tabi kazandırmanın temel özelliği ise şudur; bu kazandırma ya mirasçı tarafından terekeye tamamen iade edilir ve yasal mirasçılar arasında paylaştırılır yada bu kazandırma, kazandırma yapılan mirasçının miras payından düşülür.
3. TENKİS : Miras bırakanın yaptığı saklı payı ihlal eden kazandırmalardır. Kazandırmanın sadece saklı payı ihlal eden kısmı hükümsüz hale getirilebilir ve kazandırmanın iadesi istenebilir. Yani bir nevi miras bırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşmasıdır. Tenkisin özelliği ise şudur; tenkis davası yalnızca saklı payla sınırlı olarak açılabilir. Saklı payı aşan kısmın tenkisi istenemez. Örnek : Miras bırakan öldü ve geride sadece bir tane evi var. Evin değeri de 1 Milyon TL. Evi yapmış olduğu bir işlemle 3. Bir kişiye bıraktı. Diyelim sevgilisine vasiyet etti veya sağlığında devretti. Geride 2 çocuğu kalmış. Çocuklar tenkis davası açarlarsa bu kazandırmanın sadece saklı payı ihlal eden kısmın hükümsüzlüğünü ve iadesini isteyebilirler. Ne kadardır saklı pay? Bir kimse ölmüşse ve geride iki çocuğundan başka kimse yoksa, terekenin yarısı saklı paylar toplamına denk gelir ve kalan yarısı ise miras bırakanın tasarruf edebileceği kısımdır. Bu halde çocuklar sadece 500.000 TL’lik kısmı hükümsüz hale getirerek iadesini isteyebilirler. Ama bu kazandırma muvazaalı olsaydı tamamını iptal ettirip terekeye dönmesini sağlayabilirdik. Muvazaa davası her zaman açılabilir. Tenkis davasında ise 1 ve 10 yıllık süreler vardır. Denkleştirme ise yalnızca mirasın paylaşılmasının sonuna kadar ileri sürülebilecek bir haktır. Ancak Yargıtay miras paylaşılsa bile paylaşmadan itibaren 10 yıl içerisinde denkleştirme talebinde bulunabileceğini kabul etmektedir.

TENKİS DAVASI NEDİR VE ÖZELLİKLERİ NELERDİR

• Kanunda saklı paylı mirasçıların korunması amacıyla, miras bırakanın terekesinin tamamı üzerinde tasarruf etmesi kısıtlanmıştır.
• Saklı paylı mirasçıların (alt soy, miras bırakanın eşi ve anne babası) saklı payını korumak amacıyla, miras bırakanın tasarruf serbestisine bazı istisnalar getrilmiş, miras bırakanın yapmış olduğu bazı kazandırmalar ile ölüme bağlı tasarrufların saklı payları ihlal etmesi halinde, saklı paylı mirasçılara, dava açarak, saklı payı ihlal eden tasarrufu kısmen veya tamamen hükümsüz hale getirme hakkı tanınmıştır. (TMK m.560/1)
• Saklı payı ihlal eden ölüme bağlı veya sağlararası kazandırmaların miras bırakanın tasarruf edebileceği kısma indirilmesi talebiyle açılan bu davaya “tenkis davası” denir.

TENKİS DAVASININ HUKUKİ NİTELİĞİ NEDİR ?

• Tenkis hakkı dava yoluyla kullanılabilen bir haktır.
• Tenkise konu kazandırma ifa edilmemişse, tenkis hakkının defi yoluyla ileri sürülmesi mümkündür.
• Tenkis davası hukuken bozucu yenilik doğuran bir davadır. Tenkis kararı geçmişe etkili olup, mirasın açıldığı andan itibaren hüküm doğurur.
• Tenkis istemi, şahsi hakka dayanır. Bundan dolayı tenkis davasının, saklı payı ihlal eden kazandırmanın yapıldığı kişiye karşı yöneltilmesi gerekir.
• Tenkis kararı verilinceye kadar saklı payı ihlal eden kazandırmada herhangi bir eksiklik veya sakatlık bulunmamaktadır. Tenkise tabi kazandırma ölüme bağlı işlemlerin iptalinde olduğu gibi hukuki işlemdeki bir sakatlık sebebiyle geçersiz hale getirmemektedir.
• Örnek olarak; miras bırakan 1 milyon tl’lik evini 3. Kişiye vasiyet etti ve geriye 2 tane çocuğu kaldı. İki çocuğun saklı payları toplam 500.000 TL’dir. Kalan 500.000 TL mirasbırakanın üzerinde tasarruf edebileceği kısımdır. Tenkis davası açılırsa 500.000 TL’lik kazandırma hükümsüz hale gelir.
• Tenkis davası miras bırakanın ölümünden sonra açılabilir.
• Tenkis kararı yalnızca davacı ile davalı arasında hüküm ve sonuç doğurur; karar, davaya taraf olmayanları etkilemez.

TENKİSE TABİ KAZANDIRMALAR NELERDİR?

• Ölüme bağlı kazandırmaların tamamı(mirasçı atama veya belirli mal bırakma)
• Sağlararası kazandırmalardan TMK m. 565’te sayılanlar.

1. Denkleştirmeye tabi olması gerekirken denkleştirmeden kurtulan kazandırmalar – (Ön bilgi : Yasal mirasçılık sıfatı olmayan bir kişiye karşı denkleştirme davası açılamaz.) Mirasbırakanın yasal mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçısını miras payına mahsuben yaptığı sağlararası kazandırmalar.                                                                           – Mirasbırakan tarafından denkleştirmeden muaf tutulan kazandırmalar (Alt soya yapılan çeyiz, kuruluş sermayesi, borçtan kurtarma, malvarlığının devri gibi kazandırmalar kural olarak denkleştirmeye tabidir. Ancak bu kazandırmalar denkleştirmeden muaf tutulabilir. Bu halde kazandırma tenkise tabi olur.)
2. Mirastan ivazlı feragat halinde mirasbırakanın hayattayken ödediği karşılık.
3. Bağışlamalar: – Dönme hakkı saklı tutulan bağışlamalar. (Dönme hakkı saklı tutulan bağışlamalar ölmeden ne kadar önce yapılırsa yapılsın terekeye eklenir.)                                                          – Ölmeden önceki 1 yıl içinde yapılan bağışlamalar. (Adet üzerine verilen hediyeler terekeye eklenmez. Örn; düğünde takılan takı)                                                                                      – Yerine getirilmesi ölen kişinin ölümüne bağlı bağışlamalar, ölüme bağlı tasarruf gibi tenkis edilir. Bunlar terekeye eklenmez.                                                                                     – Karma bağışlamaların tenkisi: Tenkis, değerli olan edimin karşılıksız olana değeri göz önünde bulundurularak tenkis edilir. Örneğin bir kişi 200.000 TL değeri olan bir evi 100.000 TL’ye satmışsa, 100.000 TL’lik kısım tenkise tabidir.                                         – Muvazaalı bağışlamalar. (Kesin olarak hükümsüzdür, muvazaa davası açılması gerekir)                                                                                                                                                                          – Vakıf kurmak için yapılan kazandırmalar.
4. Saklı pay kurallarını etkisiz kılma amacıyla yapılan kazandırmalar: -Yapılan kazandırmada amaç saklı pay kurallarını etkisiz kılma olmalıdır.                       -Bu tür kazandırmalar karşılıksız olarak yapılmalıdır.                                                                    –Ölmeden önceki 1 yıl içerisinde yapılması koşulu yoktur.                                                               – Bu tür kazandırmalarda işlemin tipi değil, hangi amaçla yapıldığı önem taşır.                 – Kazandırmayı yapan kişinin kastı esas alınır. Sözleşmenin diğer tarafının iradesine bakılmaz. Kast, kazandırma sırasında arandığından, kazandırmanın sonradan saklı payın ihlal edilecek duruma gelmesi bu kapsamda değildir.

TENKİS DAVASINDA DAVACI KİMDİR ?  

• Saklı paylı mirasçılar- TMK m.560 (Münhasıran saklı paylı mirasçıya tanınmış bir davadır)
• Şahsi bir davadır. Her mirasçı kendi saklı payı için dava açabilir. Bir kişinin açtığı dava diğerlerini etkilemez.
• Davayı açma 1 ve 10 yıllık süreye bağlıdır. Mirasın açılmasından itibaren 10 yıl geçmişse artık tenkis davası açılamaz.
• Saklı paylı mirasçıların alacaklıları ile iflas masası da tenkis davası açılabilir. (TBK m. 562)( *Alacaklının elinde aciz vesikası olmalı, aciz vesikası mirasın açıldığı tarihte alınmış olmalı, miras açıldıktan sonra alınmışsa alacaklı tenkis davası açamaz. * Alacaklılar kendi alacaklarıyla sınırlı olarak tenkis davası açabilir. * Alacaklıların tenkis davası açma hakkı saklı paylı mirasçılarla aynı süreye tabidir. )

TENKİS DAVASINDA DAVALI KİMDİR ?

• Lehine tenkise tabi kazandırma yapılan kişidir.
• Davalının mirasçı olup olmaması önem taşımaz.
• Birden fazla kazandırma varsa hepsi davalı olur.
• Tenkise konu kazandırmayı devralan kişiye karşı da tenkis davası açılabilir. (Yargıtay kötü niyetle devralan kişiye karşı açılabilir diyor)

TENKİS DAVASINDA GÖREVLİ VE YETKİLİ MAHKEME NEDİR ?

• Tmk M.576 ‘da mirasın, malvarlığının tamamı için mirasbırakanın yerleşim yerinde açılacağı, mirasbırakanın tasarruflarının iptali veya tenkisi, mirasın paylaştırılması ve miras sebebiyle istihkak davaları bu yerleşim yeri mahkemesinde görüleceği düzenlenmiştir.
• Görevli mahkeme ise Asliye Hukuk Mahkemesi’dir. Görevli mahkemenin belirlenmesinde ihlal edilen saklı payın veya tenkisi istenen kazandırmanın parasal değeri dikkate alınmaz.

TENKİS DAVASINDA İSPAT YÜKÜ  KİMDEDİR?

• Tenkis davasında ispat yükü davacıya aittir.
• Davacı, saklı paylı mirasçı olduğunu, saklı payının ihlal edildiğini, mirasbırakanın ölümünü, saklı payın el atıldığını ispatlama zorundadır.

TENKİS DAVASINDA HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE VAR MIDIR?

• Tenkis davası hak düşürücü süreye bağlıdır.
• TMK m. 571: Öğrenmeden itibaren 1 yıl, genel süre 10 yıldır.
• 10 yıllık süre mirasın açılmasından sonra başlar.
• Hak düşürücü süre olduğu için hâkim tarafından resen dikkate alınacaktır.

TENKİSTE SIRA NE ŞEKİLDEDİR ?

** Önce ölüme bağlı tasarruflar. Hepsi aynı anda orantılı olarak tenkise tabidir.

** Sağlararası kazandırmalar, yeniden eskiye doğru tenkis edilir.

** Kamu tüzel kişileri ile kamuya yararlı dernek ve vakıflara yapılan ölüme bağlı tasarruflar be sağlararası kazandırmalar en son sıra ile tenkis edilir.

** Emredici nitelikte olduğu kabul edildiğinden, mirasbırakan, ölüme bağlı tasarrufla sırayı değiştiremez.

DEĞERİNDE AZALMA OLMAKSIZIN BÖLÜNEMEYECEK ŞEYİN TENKİSİ NASILDIR?

** TMK m. 564: Lehine kazandırma yapılan kişinin seçim hakkı vardır;

• Dilerse tenkisi gereken kısmın değerini ödeyerek malın verilmesini,
• Dilerse tasarruf edilebilir kısmın değerini karşılayan parayı isteyebilir.

Bu hak münhasıran davacıya tanınmıştır. Fakat uygulamada davacının bu hakkı kullanmaması neticesinde seçim yapma hakkının davalıya geçtiği kabul edilmiştir.

Yazımızda miras hukukunda tenkis davası konusunda özet şeklinde açıklamalar yapılmıştır. Ancak ilgili konu teknik ve detaylı inceleme gerektirdiğinden sorularınızı kayihukuk@gmail.com adresinden veya sitemizde mevcut olan iletişim numaralarımızdan ulaşarak sorabilir ve yine iletişim numaralarımızdan ulaşarak randevu oluşturabilirsiniz.